Connected, maar ook (met) thuis?

http://www.versvak.nl/media-communicatie/connected-maar-ook-met-thuis/

Laatst kreeg ik de vraag van een journalist over de rol van WhatsApp in de communicatie binnen gezinnen. Vroeger legde je een briefje op tafel, als je even weg moest of om door te geven wie er gebeld had. Maar nu wordt er hele dagen via Whatsapp gecommuniceerd. Ook binnen gezinnen. Tenminste, dat was de aanname. Dus hoe zit dat nu met Whatsapp en communicatie via sociale media tussen gezinsleden? Spreken ouders en hun kinderen elkaar daardoor minder? Was het vroeger niet veel beter?¹

Een erg leuke onderzoeksvraag. Want ook ik Whatsapp regelmatig met mijn tienerkinderen. Maar ik had mij nog niet bedacht wat voor rol dit nu eigenlijk speelt in ons gezin. Ik kan al wel direct een paar voordelen opnoemen. Zo kan ik vanaf mijn werkplek en tijdens schooltijd toch even doorgeven dat de gitaarles uitvalt die middag. En worden goede cijfers vanuit het klaslokaal naar het thuisfront geappt. Een belangrijk voordeel is ook dat ik thuis niet alle trappen op hoef om ze te roepen voor het eten. Want ook als we allemaal thuis zijn appen we er vrolijk op los. Ik in ieder geval. Mijn tienerkinderen niet bedenk ik mij nu. Nadelen? Ik kan het met vlagen heel irritant vinden dat ze niet altijd online en dus niet altijd te bereiken zijn. Of erger nog, niet direct of helemaal niet reageren op mijn berichtjes. Eigenlijk vind ik het vooral wel een veilig gevoel dat, waar ze ook uithangen en op welk tijdstip dan ook, ik met een appje toch snel even kan checken of alles ok is. Maar deze positieve beleving als ouder was natuurlijk niet de eerste gedachte achter de vraag die mij gesteld werd. Het probleem is dat in het algemeen alle alarmbellen gaan rinkelen zodra er een relatie wordt gelegd tussen sociale media en kinderen. Zo wordt bijvoorbeeld het gebruik van sociale media door kinderen in verband gebracht met verminderde concentratie, slechtere schoolresultaten, minder nachtrust, cyberpesten en andere online risico’s. Maar dit is slechts één kant van de medaille. Sociale media kunnen heel veel mogelijkheden en kansen bieden, aan kinderen en ouders.^{2 3}

Dus even terug naar de onderzoeksvraag; zijn we door al dat WhatsAppen binnen het gezin nu het contact met elkaar kwijt geraakt? Allereerst blijkt uit onderzoek naar het Nederlandse gezinsleven dat in de afgelopen decennia de tijd die ouders vrijmaken voor hun kinderen juist is toegenomen. Zo laten rapporten van bijvoorbeeld het Sociaal en Cultureel Planbureau zien dat de huidige generatie ouders juist vaker actief en bewust activiteiten met hun kinderen onderneemt.⁴ Ook blijkt dat de communicatie tussen ouder en kind, en dan vooral met vaders, juist wat sterker is geworden de afgelopen jaren. Een ruime meerderheid van de huidige generatie kinderen geeft aan goed bij hun ouders terecht te kunnen met vragen en voor steun. ⁵ Dus ondanks het opkomende sociale mediagebruik lijken gezinsleden hechter en communicatiever dan daarvoor. Daarnaast hebben onderzoekers ook aangetoond dat online communicatie geen vervanging is van face-to-face communicatie tussen gezinsleden. En deze laatste staat toch nog altijd bovenaan als het gaat om communicatie tussen ouders en kinderen.^{6 7}

Kortom, ouders “bemoeien” zich nu meer met hun kinderen dan vroeger. Er wordt meer geregeld en georganiseerd, gezorgd en ook gecommuniceerd. Ouders zijn meer gaan werken, hebben minder vrije tijd, maar besteden wel bewust meer tijd aan de opvoeding van hun kinderen. En Whatsapp blijkt heel handig om in contact te blijven met je kind. De hele dag. Ouders kunnen zo ook de controle die zij graag willen uitoefenen op hun kinderen vorm geven. Wat niet wil zeggen dat de kinderen daar ook altijd in mee gaan. Kinderen, en dan vooral  pubers, hebben ruimte nodig om zich te kunnen ontwikkelen. Dat is zowel offline als online het geval. Ze zullen dan ook echt niet altijd reageren op de berichtjes van hun ouders.

Online communicatie blijkt vooral gebruikt te worden ter ondersteuning van de geboden opvoeding in een gezin. Maar niet in alle gezinnen wordt evenveel online gecommuniceerd. Zo staan niet alle ouders positief ten opzichte van online communicatie en het gebruik van sociale media. Dit kan zijn vanuit overtuiging, maar ook door een gebrek aan vaardigheden en kennis. Bovendien suggereert de literatuur dat online communicatie bestaande familiebanden juist versterkt, maar vooral plaatsvindt in gezinnen waarin toch al veel gecommuniceerd wordt. Dit suggereert eigenlijk dat online communicatie niet meer is dan “oude wijn in nieuwe zakken”; in warme en communicatieve gezinnen zijn ook online de banden warm en hecht. En in een samenleving waarin online communicatie alleen maar lijkt toe te nemen is dat goed nieuws voor kinderen uit deze gezinnen. Maar wat betekent het voor kinderen met minder communicatieve en ICT vaardige ouders? En zijn er verschillen tussen jongens en meisjes, vader en moeders? En wat delen gezinsleden eigenlijk online, en verschilt dat naar leeftijd van de kinderen en achtergrondkenmerken van het ouderlijk gezin?  

Hoewel de gestelde vraag eigenlijk makkelijk te beantwoorden was, heeft het veel nieuwe vragen en ideeën voor onderzoek opgeleverd. Het wetenschappelijk onderzoek op dit gebied staat in Nederland nog in de kinderschoenen, maar toekomstig onderzoek zal zich hier zeker op gaan richten.

1.       “Hoe Whatsapp het briefje op de keukentafel heeft verslagen”, Algemeen Dagblad, 10 juli 2017

2.       Notten, N & P. Nikken (2016). Boys and girls taking risks online: A gendered perspective on social context and adolescents’ risky online behavior. New Media & Society, 966-988.

3.       Valkenburg, P.M. & J.T. Piotrowski (2017). Unplugged. How media attract and affect youth. Yale University Press, New Haven and London.

4.       Bucx, F. (red.) (2011). Gezinsrapport 2011. Een portret van het gezinsleven in Nederland. Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag.

5.       de Looze, M., van Dorsselaer, S., de Roos, S., Verdurmen, J., Stevens, G., Gommans, R., & Vollebergh, W. (2014). Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland. Utrecht University.

6.       Rudi, J.H., Walkner, A. & J. Dworkin (2015). Adolescent–Parent Communication in a Digital World: Differences by Family Communication Patterns. Youth & Society,  Vol. 47(6), 811– 828.

7.       Kennedy, Tracy LM, et al. "Networked families." Pew Internet & American Life Project (2008): 1-36.